Üretim ve Tüketim Bağlamında Değer Yargıları ve İktisadi Kalkınma

Milletlerin ekonomik kalkınmalarında, sahip oldukları sosyal değerlerin öneminin en azında ülkemizde yeterince dikkate alındığını söylemek oldukça zordur. Ancak toplumların üretim ve tüketim konularındaki yaklaşım farklılığının, gelişmişlik düzeylerine etkisi göz ardı edilemez.

İnsan bu dünyaya ait olan bedeninin hayatiyetinin devamlılığını sürdürebilmek için bu dünyadan olan besinleri almak zorunda olduğu gibi, ruhsal sağlığını koruyabilmek için de ona uygun değerlerden beslenmesi kaçınılmazdır. Bu çerçevede insanın ruhsal ihtiyaçlarını tatmin etmede diğer bir ifade ile psikolojik tatmini sağlamada bireyin kendi adına oluşturacağı farkındalığın ve dikkat çekmek ihtiyacının önemi göz ardı edilemez.

Bu bağlamda bireylerin ait oldukları toplum nezdinde farkındalık oluşturması bu çerçevede dikkatleri üzerinde toplaması ve değer görmeleri, çok ciddi bir sosyal ve psikolojik ihtiyaçtır. Dolayısıyla fertler, bu ihtiyaçlarını karşılayabilmek için genelde toplumun tasvip ettiği eylemleri gerçekleştirme gayretinde olurlar. Esasında hem üretim hem de tüketim yapmanın ikişer farklı nedeninden söz etmek mümkündür. Tüketimin ilk nedeni, ihtiyaç karşılama iken diğeri toplumun dikkatini çekebilmektir. Üretimin saikleri ise gelir elde etmek ve yine toplumsal itibarı kendi üzerine çekebilmektir.

Bu noktada toplumların ekonomik anlamda gelişmelerinde, toplumsal itibarın ne yöne kayacağının önemli bir rolünden söz etmek durumundayız. Eğer toplumun değer yargıları ve bunu yansıması olan toplumsal itibar; tüketime yönelirse, ülkede tüketim üretimi aşacak, böylelikle ekonomide üretim yetersizliğine bağlı; gelirin düşmesi, işsizliğin artması, dış açık ve dış borcun çoğalması ve arzdaki düşüş nedeniyle enflasyonun yükselmesi gibi bir dizi sıkıntılar kaçınılmaz olacaktır.

Aksi halde, toplumsal ilgi ve alakanın üretime yönelmesi halinde, üretim yapmak kişiler için sadece bir gelir kapısı olmaktan çıkıp, toplum içindeki itibarı belirleyen önemli bir unsur haline gelecektir. Böylelikle kişiler, sadece gelir saikı ile değil ona ilave olarak gelirden bağımsız daha çok üretime yönelecekler, neticede ülkede üretim tüketimi aşacağından doğal olarak yukarıda bahsedilen iktisadi sorunların her birinin üstesinden gelmek daha kolaylaşacaktır.

Öte yandan bilinmelidir ki üretim, sadece insana has olan; neden, niçin ve nasıl sorularını sorup bunların cevabını arayan üst beynin bir ürünü iken, tüketim ise insanın diğer canlılarla paylaştığı; içgüdülerin, duyguların ve öfkelerin yer aldığı alt beynin bir fonksiyonudur. Dolayısıyla üretim; sadece insana has olan bilgi, beceri, tecrübe ve gayret gerektirirken, tüketim ise acıkınca yemeyi, susayınca su içmeyi, utanınca ve üşüyünce giyinmeyi veya toplumdan ilgi görerek psikolojik tatmin elde etmeyi öngören içgüdülerin, dolayısıyla diğer canlılarla ortak paylaşılan alt beynin bir fonksiyonudur.

Bu noktada şu önemli husus da gözlerden kaçırılmamalıdır. Bireylere yönelen toplumsal ilgi, alaka ve itibarın tüketim merkezli olması, insanın diğer canlılarla paylaştığı alt beynin fonksiyonlarını teşvik ederken, üretime yönelmesi ise kişiyi diğer varlıklardan ayıran ve onun insan olmanın gereklerini yerine getirmesini sağlayan üst beynin fonksiyonlularını destekleyecektir.

Dolayısıyla bilinçli bireyler olarak her birimiz, hem insanlara yönelttiğimize ilgi ve alaka konusunda, hem de toplumdan beklentilerimiz hususunda tüketimden ziyade üretime odaklanmak zorundayız. Bu çerçevede çevremize ve kendimize kısaca bir göz atmakta yarar olduğu kanısındayız. Toplumumuzda bir şeyler başaranlar mı, yoksa pahalı ve markalı tüketim yapanlar mı, daha çok itibara mazhar olmaktadırlar? Bu sorunun cevabının “tüketim” olacağı konusunda toplumda büyük bir uzlaşı olacağı kanaatindeyim.

Bu halin doğal olarak insanları bilinçaltında, üretimden ziyade tüketime doğru yönlendirdiğinden şüphe yoktur. Bu manada, sahip olduğumuz evin mevkii, büyüklüğü, bindiğimiz arabanın markası, giyimimiz, yaptığımız tatiller, hatta kullandığımız cep telefonları dahi toplumda statü edinmenin birer göstergeleri olarak algılandığını inkâr etmek mümkün değildir.

Hal böyle olunca, insanımız kendi ihtiyaçları ve gelirine göre yaşamak yerine, başkaları ne der kaygısı ile yaşamakta ve buna göre harcama yapabilmek için bankalara borçlanmaktadır. Bankalar da toplumun bu zaafını kullanarak, üretici kredileri yerine, tüketici kredileri vermeyi tercih etmektedir. Kaynakların üretim yerine tüketime kaymasında bunun rolünü göz ardı edilemez.

Millet olarak; toplumsal düşünce yapımızı ve değerler sistemimizi, alt beynin fonksiyonu olan tüketme merkezli anlayıştan, sadece insana has olan üst beynin fonksiyonu olan üretme odaklı anlayışa çevirmedikçe ve bunu da karı değil, de faydayı ön plana çıkran bir sisteme oturtmadıkça, iktisadi alanda arzuladığımız konumu yakalamamız pek mümkün gözükmemektedir.

Ayrıca toplumda değer yargılarının; almaktan ziyade verebilmeye, birikimden önce paylaşmaya, yıkıcı rekabet yerine dayanışmaya dönüştürülmesi gereği de göz ardı edilmemelidir.